Wat is kwantumlandbouw eigenlijk?

Wat is kwantum landbouw?

“Er is meer aan de hand. Kan ik dat onderbouwen? Kan ik er iets mee in de praktijk?”

“Ik zou graag werken met de natuur als basis, als uitgangspunt.”

“Ik weet dat er bredere kennis is. Die wil ik opzuigen, voor mezelf en voor mijn bedrijf.”

“Kunnen we dat ‘zweverige’ ook tastbaar maken?”

“Kan ik kwaliteit van voedsel ook meetbaar maken?”

Met deze nieuwsgierige vragen kwamen deelnemers op de cursus kwantumlandbouw af. Maar wat is kwantumlandbouw nou precies? Dat is een vraag die veel mensen stellen. Kwantumfysica is een logische term, maar kwantum-landbouw?

Kwantumlandbouw is een fundamentele aanvulling op de bestaande landbouwkennis.

De ontwikkeling van de kwantumnatuurkunde begon ongeveer een eeuw geleden. Veel van deze inzichten zijn in de moderne techniek al toegepast. Bijvoorbeeld in mobiele telefoons, in laserstraling, in bestraling van kanker en in de kwantumcomputer die niet te kraken valt. En het begint tot sommige mensen door te dringen dat deze inzichten ook gelden in de biologie. Sterker nog, met deze benadering komen twee fundamentele vernieuwingen in de landbouwtechnieken on de hoek. Waarin zien we die vernieuwing dan?

De moderne landbouw is gebaseerd op wat we leren op school en wat we opsteken van collega’s en adviseurs. Deze technieken gaan ervan uit dat de werkelijkheid bestaat uit deeltjes. De kwantumlandbouw werpt vooral licht op diverse technieken die we nog nauwelijks begrijpen. Denk aan technieken met elektromagnetische golven, die werken met trillingen van allerlei frequenties. Denk ook aan methoden die werken met het bewustzijn van de mens, en met zijn intuïtieve verbinding met dier, plant en bodem, dat wil zeggen met de natuur.

Op het eerste gezicht misschien vreemde technieken, maar in de praktijk blijkt dat deze technieken de opbrengsten met tientallen procenten kunnen vergroten, dat inputs efficiënter benut worden en dat kwaliteit en houdbaarheid van voedsel verbeteren.

De praktijk laat hier en daar al zien dat openhartige en intelligente toepassing van deze technieken de inkomenspositie en het imago van de sector aanzienlijk kunnen verbeteren. Want deze technieken zijn gebaseerd op dieper inzicht in de natuurlijke processen, ze versterken de inherente krachten in de natuur en verstevigen de verbinding tussen het bedrijf en de omgeving. Dat laatste gaat heel ver: er blijkt zelfs verbinding te bestaan met frequenties die vanuit de kosmos op aarde terecht komen.

Het spreekt voor zich dat beide technieken – de elektromagnetische en de intuïtieve – vragen om nieuw inzicht in levensprocessen en de beïnvloeding daarvan. Maar let wel: deze technieken vragen nog meer, namelijk een andere grondhouding van de boer en tuinder en bosbeheerder ten opzichte van de planten en de dieren en ook ten opzichte van zichzelf. Ze vragen om een dieper verbinding tussen de beheerder en het leven dat hij op zijn bedrijf en in zijn gebied probeert te beheren.

Energie draagt materie.

Het is een nieuw gegeven dat energie nodig is voor het in stand houden van deeltjes. Onderzoeker Rubbia heeft het aantal energiekwanten berekend dat nodig is om 1 deeltje materie in stand te houden: dat is 9,746 x 10⁹. Dus miljarden kwanten energie dragen een (1) deeltje materie! Voor zijn ‘constante van Rubbia’ ontving hij in 1984 de Nobelprijs voor natuurkunde. Een kwant energie is de kleinste hoeveelheid energie die we kennen, een vinding van Max Planck, ruim honderd jaar geleden. Daaruit is de term kwantumnatuurkunde voortgekomen.

Sommige mensen gebruiken iets andere woorden en zeggen bijvoorbeeld: “Planten, dieren en mensen zijn lichtdragers.” Dat klopt ook wel zoals zal blijken. Een kernbegrip in deze denkwijze is het foton, het kleinste beetje licht voor zover wij nu weten. Misschien wel de meest bijzondere ontdekking in de kwantumtheorie is dat materie zich aan ons kan tonen als deeltje en als golf. Het is dus geen gekke gedachte dat materie door licht gedragen wordt.

Het foton is een licht-kwantum. Dat wil zeggen: het kleinste pakketje energie waarin licht of andere elektromagnetische straling wordt uitgezonden. De energie E van een golfbeweging is gelijk aan de frequentie f van de golf maal de constante van Planck h: E=hxf.

Anthony Oettinger formuleert deze samenhang tussen deeltjes, energie en informatie iets praktischer: “Zonder materie is niets tastbaar, zonder energie komt materie niet in beweging, en zonder informatie zijn materie en energie beide ongeorganiseerd en leiden tot niets.”

MEI = Massa + Energie + Informatie.

Deze visies van Rubbia en Oettinger op de werkelijkheid hebben later geleid tot het MEI-concept. Dit is een visie op de werkelijkheid waarin massa, energie en informatie onverbrekelijk verbonden zijn. En dat kwantum-inzicht in de werkelijkheid gaan wij nu toepassen op de landbouw. Dit inzicht brengt een grote verrassing met zich mee. Want ineens hebben we twee families van nieuwe technieken aan de realistische werkelijkheid toegevoegd. Het golf-denken brengt technieken van frequentie en energie met zich mee. Inclusief muziek! En het Informatie-denken gaat nog een laag dieper, daarmee komen patronen, bewustzijn en intuitie om de hoek.

Kort samengevat: kwantum landbouw verrijkt de technieken van de ‘Massa familie’ M met technieken van de ‘Energie-familie’ E en met een ‘Informatie-familie’ I. Het plaatje hieronder zet deze verrijking in schema.

De M staat in veel artikelen voor Materie, maar voor de helderheid zie ik die M liever als Massa. Dat is niet alleen een kwestie van taal, maar ook van precisie. Volgens Einstein kan materie zich uitdrukken als deeltje (met massa) maar ook als golf (met energie). Dus ‘materie’ kun je associeren met deeltje en met golf, dus ‘energie’ is op zichzelf al een uitdrukking van ‘materie’. Daarom zie ik de M liever als de Massa van deeltjes en met de E bedoel ik dan de energetische uitdrukking die bij die massa hoort. Het eerste inzicht is dus dat Materie bestaat uit Massa en Energie. Pas later is Informatie daar bij gekomen.

De plant als muzikaal verschijnsel.

Een tweede inzicht dat de laatste twintig jaren weer sterk opkomt is een elektrische kijk op planten en dieren. Die kijk was ook 100 jaar geleden al in zwang, maar werd overheerst door de chemische kijk op de werkelijkheid. Het elektrische biedt opnieuw een boeiende aanvulling op het biologische en het chemische.

Met de nieuwe inzichten van de bio-elektronica in de plantenwereld proberen onderzoekers –bijvoorbeeld bij Koppert Biological Systems – de interne robuustheid van planten en hun weerstand tegen ziekten of plagen te versterken. Dit soort elektrische analyse van planten leidt ook tot allerlei muzikale experimenten waarin een midi-synthesizer de elektrische signalen van de plant vertaalt in muziektonen. Bijvoorbeeld bomen vertonen heel duidelijk elektrische verschijnselen die variëren met de omstandigheden!

Diagram van het jaarlijkse variatie in de elektrische stroom (in millivolt) van eiken, berken, taxus en spar. In de winter zomer meet je bij alle bomen minder dan 100 mV. In de zomer meet je 2 tot 4 keer zo sterke stroom. De Engelse term in de grafiek is Geo-Phyto-Electrical Current (GPEC).

De organisatoren van het Stadsfestival in Deventer hebben me zelfs gevraagd om te onderzoeken of de bomen in het stadspark last hebben van de soms wel harde muziek. En ja bomen blijken sterk op muziek te reageren. Sommige muziek geeft bomen extra energie, andere muziek verzwakt bomen maar ze herstellen er binnen drie dagen weer van. Met behulp van de kwantumfysica kunnen we dergelijke elektrische, magnetische en elektromagnetische aspecten van plant en dier veel beter begrijpen. En ook de muzikale kant van planten.

Fotosynthese

Opinieleiders in de landbouwwereld willen laten onderzoeken hoe we de fotosynthese slimmer kunnen benutten, bijvoorbeeld voor de opwekking van energie. Ik verwacht dat de kwantumtheorie daarbij een nieuwe hoeksteen van de landbouwwetenschap zal worden. En dat geldt niet alleen voor de fotosynthese maar voor vrijwel alle levensprocessen in bodem, plant en dier. Dit inzicht komt niet zomaar uit de lucht vallen. Het is gegroeid op grond van ervaringen in de praktijk van land- en tuinbouw en veehouderij. Daarvan geven we enkele voorbeelden. De meeste voorbeelden vindt U elders op deze website uitgebreider beschreven.

Voorbeelden van technieken

Die voorbeelden hebben we in twee families van technieken ingedeeld: elektromagnetische technieken en meer intuïtieve technieken. Sommige technieken worden elders op deze website – of in mijn boek Quantum Leaps in Agriculture – veel uitgebreider beschreven.

Voorbeelden van nieuwe elektromagnetische technieken die nog in ontwikkeling zijn of al op de markt te koop:

1. Er zijn twee technieken die ontstaan zijn uit een combinatie van de kwantumleer met muzikale wetmatigheden. De ene is een inmiddels zeer succesvolle behandeling van de waterkwaliteit met magnetische impulsen, met de naam Aqua4D, op de markt gebracht door het Zwitserse bedrijf Planet Horizon Technologies. De andere methode versterkt de eiwitopbouw in diverse planten en dieren met behulp van speciaal daarop afgestemde eiwit-muziek, op de markt gebracht door het Franse bedrijf Genodics.
2. Een van de voorlopers van de toepassing van muziek – al in de tachtiger jaren van de vorige eeuw – was het bedrijf Original Sonic Bloom uit de VS van Amerika. Hun basispakket bestaat uit een luidspreker en bladbemesting. De luidspreker zendt frequenties uit tussen 4500 en 5400 Hz. Na een kwartier muziek openen zich de huidmondjes en zo nemen zij de bladbemesting veel efficiënter op. Met deze techniek heb je maar de helft – of nog minder – nodig van je meststof of bestrijdingsmiddel. Landbouwonderzoekers in Japen en Indonesië hebben dit bevestigd en hun regeringen hebben hen met prijzen beloond.
3. UV licht – ultraviolet licht met frequenties net voorbij het zichtbare paarse licht – belemmert bacteriën en schimmels. De techniek blijkt effectief op onderzoeksvelden van Wageningen UR met aardappels en uien. Nog niet op praktijkschaal toegepast.
4. Het para-tb kastje (SMET= Stimulated Magnetic Energy Technology) biedt een heel lage frequentie tegen de para-tb bacterie in de ingewanden van melkkoeien. De praktijkervaring toont aan dat er veel minder ziektebeelden zijn van para-tb. Inmiddels hebben 150 melkveehouders zo’n SMETje in hun stallen hangen, ook al heeft de wetenschappelijke wereld hier nog geen formele uitspraak over gedaan. Enkele boeren die 15 jaar geleden 20% besmetting met para-TB in hun vee hadden, hebben recentelijk nog maar 2% besmetting. Rara, hoe kan dat? Er is geen bewezen theorie, maar het werkt blijkbaar wel. Je zou zeggen dat onderzoekers al lang nieuwsgierig waren geworden, en dat is ook zo, maar overheden en universiteiten en melkfondsen aarzelen om dit onderzoek te financieren ‘omdat er nog geen wetenschappelijk erkende verklaring’ bekend is, en men bang is om beschuldigd te worden van onwetenschappelijke praktijken. “Als de techniek niet verklaarbaar is met de bestaande wetenschappelijke inzichten, dan kan die niet waar zijn.” Zo blijft deze veelbelovende praktijk dus verborgen achter een façade van wetenschappelijke degelijkheid en politieke risicomijding.

Er zijn technieken die ‘alleen maar’ techniek zijn (zoals de elektromagnetische technieken die hierboven werden genoemd), die werken zonder persoonlijke betrokkenheid van de mens, en er zijn technieken waarbij we ons als mens bewust verbinden met processen in de natuur. Deze technieken zijn meer intuïtief, zij werken vanuit intentie en bewustzijn. Zij gaan ervan uit dat er uiteenlopende niveaus van bewustzijn bestaan in een mens, een dier en een plant en ook in een bodem. Er lijkt een groeiende maatschappelijke behoefte te ontstaan aan inzicht in deze aanpak: cursussen ‘intuïtieve ontwikkeling’ en ‘communicatie met natuur’ schieten als paddenstoelen uit de grond. Ook voor boeren en boerinnen en voor natuurliefhebbers.

Voorbeelden van intuïtieve technieken die op de markt zijn:

1. Intuïtief verstaan van de behoeften van dier en bodem, volgens de Martha Willems methode, toegepast bij het Remeker kaasbedrijf bij Lunteren. De kern van haar aanpak luidt: ‘Trust your intuition’.
2. Hands-on bescherming van ecosystemen met bio-energie en intentie technieken waarbij de mens ‘onderhandelt met beestjes’ (Institute for Cooperative BioBalance, VS). Breekt door in Noord-Amerika. Zij nemen zo’n afspraak tussen mens en natuur een ‘Eco-Treaty’.
3. ECOintention (voorheen Ecotherapie) wordt vooral in Europa toegepast op land- en tuinbouwbedrijven en steeds meer ook op andere business en events.
4. Meditatieve omgang met struisvogels – dieren die heel gevoelig zijn voor stress van de boer en de verzorgers -. Guy Wouters in Vlaanderen vertelt dat hij de sterfte onder zijn vogels met een heel rustige meditatieve houding verminderd heeft van 70% tot 30% uitval.
5. Met de Perelandra methode kun je je tuin ontwerpen en beheren met behulp van informatie van de natuur. Variaties op deze methode worden ook in Nederland toegepast.

Kennis en wereldbeeld breder bekend maken.

Het is onze intentie om de werking van deze ongekende technieken te inventariseren, wat beter te begrijpen en breed beschikbaar te maken. Mensen die er nieuwsgierig naar zijn kunnen er mee gaan experimenteren. We begonnen met vier jaargangen van de cursus kwantum landbouw voor boerinnen en tuinders en belangstellende burgers. En inmiddels biedt ook de website www.gaiacampus.com veel informatie. We verwachten dat deze informatie ook onderzoekers zal uitdagen om te proberen deze verschijnselen verder te verklaren. Hier en daar zien we de kiemen daarvan al groeien. De universiteit in Los Banjos in de Filippijnen heeft al enkele jaren geleden een cursus Quantum Food Systems gestart. De Universiteit van Coventry in het Verenigd Koninkrijk gaat een leergang Quantum-informed-Agriculture opzetten. Een andere afdeling in Coventry staat bekend om zijn kennis van trillingen in vaste stoffen en deze kunnen we vertalen naar bodemkristallen – zand en klei korreltjes – maar wellicht ook naar effecten op plant en dier. Onderzoekers aan de universiteit van Stellenbosch in Zuid-Afrika onderzoeken hoe je intuïtief werkt met boeren. Enkele recente publicaties over de inzet van intuitie naast cognitie – onder andere van Kieft in Nederland of Nutman in Australië en von Diest in Zuid-Afrika – duiden op een toenemend gebruik van deze aanpak in de landbouw. Meerdere universiteiten in de wereld (in Brazilië, Griekenland, Nederland, Polen, Portugal, Russische Federatie, Ukraine, Verenigd Koninkrijk, Zuid-Afrika) zijn begonnen met de verkenning wat de inzichten in de kwantumtheorie.

Ook verschijnen sinds ongeveer 2010, vrij plotseling, veel publicaties over deze technieken. De eerste auteur die de term Quantum Agriculture lanceerde – dat was rond 2004 – is de Australische BD-boer, adviseur en onderzoeker Hugh Lovel. Hij reist al jaren rond de wereld om zijn inzichten met honderden producenten te delen. In 2015 verscheen zijn boek “Quantum Agriculture, Biodynamics and Beyond“. In 2018 gaf hij ook masterclasses in Nederland, op uitnodiging van landbouwadviesbedrijf Team Ecosys in Twello, de Coöperatie NLG-H en Mulder Agro in Kollumerzwaag. Uit de aankondigingen van deze Masterclass in Quantum Agriculture (zie de box) blijkt wel dat deze nieuwe inzichten vragen om denkstappen die boeren of onderzoekers in de bekende landbouw- of wetenschappelijke wereld nog nauwelijks durven te zetten.

Het gaat in kwantum landbouw om stappen naar een breder mens- en wereldbeeld, naar verklaringen van onbegrepen verschijnselen met behulp van chaostheorie, neurobiologie en kwantumbiologie, en naar werken met muziek, magnetische velden en biofotonen. Sommige technieken vragen nog iets meer, iets persoonlijks, namelijk het ontwikkelen van vertrouwen op de intuïtieve informatie die je kunt ontvangen van planten en dieren, en die je kunt benutten in je bedrijfsvoering. Gelukkig komen er geleidelijk diverse boeken en cursussen beschikbaar die helpen om deze denkstappen te zetten. Enkele voorbeelden.

Naast het al genoemde boek ‘Quantum Agriculture’ van Hugh Lovel, dat behoorlijk praktisch is, verscheen het eerste theoretische boek over kwantumbiologie “Hoe leven ontstaat” van Jim Al-Khalili en Johnjoe McFadden (2015). Het is geschreven naar aanleiding van het eerste mondiale congres van 11 kwantum biologen. Dat was in 2012. Het boek verklaart een zestal biologische verschijnselen die tot op heden niet goed wetenschappelijk te duiden waren, maar veel beter begrepen kunnen worden met behulp van de kwantumfysica, toegepast op de biologie. Al-Khalili en McFadden beschrijven heel helder hoe de kwantumtheorieën een aanvulling en een onderbouwing bieden voor de processen in de thermodynamica en zelfs voor de mechanische wetmatigheden in de kosmos zoals Newton die ontdekte. De kwantumwereld handelt over golven en frequenties, over invloedsvelden van magnetische en elektrische krachten en over het gedrag van heel kleine deeltjes. Je kunt de grens tussen deze kleine kwantum wereld en de grotere tastbare wereld niet precies bepalen, maar die ligt ongeveer tussen het niveau van het atoom en van de al veel grotere cel. Beneden deze grens blijken andere natuurkundige wetten te gelden, vreemde wetten die vaak tegen je intuitie in gaan. En deze auteurs zetten het spel op scherp: het leven speelt zich af, zeggen zij, precies in dit grensgebied tussen klein en groot, tussen kwantumfenomenen en thermodynamische wetten. Zij wijden in hun boek een heel hoofdstuk aan de analyse van de fotosynthese met behulp van inzichten uit de kwantumfysica. En zij verklaren daarmee de hoge efficiëntie van dit natuurlijke proces dat zonne-energie invangt en vastlegt in aardse deeltjes met massa.

Een derde boek “Light in Shaping Life, biophotons in biology and medicine” van Roeland van Wijk (2014) geeft een zeer compleet inzicht in de betekenis van fotonen in de biologie, of iets anders gezegd hoe licht, in de vorm van deeltje en/of als golf, coherente informatie verschaft aan plant en dier.

Sinds jaren 90 kunnen we meten dat levende organismen en voedselproducten heel zwak licht uitzenden: licht van biofotonen. Een biofoton is het kleinste deeltje licht in levende wezens. De vitaliteit van zo’n organisme is sterker naarmate fotonen beter worden vastgehouden. De vitaliteit wordt minder zodra het organisme meer biofotonen los gaat laten, en ze verliest door uitstraling. Eigenlijk is het foton een deeltje, maar het kan zich ook gedragen als golf. Een typisch voorbeeld van het kwantumverschijnsel van de zogenaamde deeltje-golf dualiteit. In de biologie neemt het inzicht toe dat coherentie in het gedrag van fotonen van een ei, een appel of melk een goede indicator is voor kwaliteit, houdbaarheid en vitaliteit van een orgaan of een product. Zelfs veranderingen in hersenactiviteit hebben registreerbare invloed op de coherentie van fotonen. Materie kan zich uitdrukken als deeltje en/of als golf en dus als energie. Maar bewustzijn (= het intuïtieve veld) gaat – waarschijnlijk – verder dan de meetbare energie. Een hoofdlijn van denken die steeds terugkomt is de volgende: een coherent systeem zendt weinig licht uit. Het is een kenmerk van hogere levenskwaliteit dat het product of het orgaan of de cel zijn energie vasthoudt. Het is intern sterk ‘geordend’. Die coherentie in het voedsel houdt niet alleen meer ‘energie’ beschikbaar voor de consument, maar het geeft ook coherente ‘informatie’ mee ten behoeve van goed lopende processen in ons lichaam. Fotonen zijn dus aan de orde zowel in het M-veld (de massa van deeltjes) als het E-veld (de energie van golven) als het I-veld (de informatie in cycli en patronen). Interessant is dat dit basisidee al in 1944 door de kwantumfysicus Erwin Schrödinger werd gelanceerd. Hij stelde zich de vraag wat leven eigenlijk kenmerkt ‘What is Life?’. Hij concludeerde dat dode materie streeft naar evenredige verdeling van materie in de ruimte, dat heet dan ‘maximale entropie’. En dat levende materie zich – precies tegengesteld  – juist kenmerkt door concentratie en ordening, en streeft naar ‘lage entropie’. Leven zuigt niet alleen mineralen op uit de omgeving maar ook energie en ‘orde’.

Voedselkwaliteit kun je meten met licht

Hoe langer je een product bewaart, hoe meer energie het verliest. Dit verlies kan gemeten worden met een zeer lichtgevoelige camera. Het Nederlandse bedrijf Meluna heeft deze techniek doorontwikkeld, op basis van de eerste ontdekkingen van Frits Popp en zijn team. Eerst stuur je fotonen af op het ei of de tomaat of de melk en dan meet je hoeveel fotonen er weer terugkomen op je gevoelige plaat. Dit zijn technieken die al computergestuurd worden gebruikt bij veilingen en voedselconcerns om de kwaliteit van hun producten te meten. Dit zeer moderne meetwerk legt een nieuwe fundering onder het oude begrip vitaliteit. Er is onderzoek naar gedaan bij 60 universiteiten.

Coherentie staat centraal

Coherentie is een vorm van orde en die orde kun je versterken met informatie. Ook de onderzoekster Mae Wan Ho (www.i-sis.org.uk) heeft het begrip coherentie centraal gesteld in haar onderzoek naar de gezondheid van biologische processen. Een gezond organisme is “quantum coherent”. “Coherent domains can trap electromagnetic frequencies from the environment to orchestrate and activate specific biochemical reactions through resonance.” (uit “Illuminating Water and Life” in Entropy 2014, 16, 4874-4891). Oftewel in het Nederlands “Coherente domeinen [biologische organen met een hoge interne ordening] kunnen elektromagnetische frequenties uit de omgeving opvangen om specifieke biochemische reacties te sturen en te activeren door middel van resonantie.”

De inzichten in het gedrag van biofotonen, en de technieken die daarvoor ontwikkeld zijn, leveren een bruikbare indicator op om voedselkwaliteit en vitaliteit objectief te bepalen. Biofotonen blijken ook een brug te kunnen slaan tussen het denken in ‘deeltjes’ en ‘energie’ en ‘informatie’ en zelfs ‘bewustzijn’.

Bewustzijn

Nog een stapje verder op de weg van deeltjes-denken naar informatie-denken, betreft de invloed van de menselijke geest op materie en levensprocessen. We zien deze ontwikkeling ook toenemen bij boeren en boerinnen en tuinders. Al in de vorige eeuw hoorden we immers van de Findhorn garden in Schotland en verscheen het Perelandra Gardeners Handbook van Machaella Wright. Een zeer gedetailleerde handleiding hoe je je tuin ook spiritueel kunt ontwikkelen en planten optimaal kunt telen in samenwerking met de natuur. Zie www.perelandra-ltd.com  In 2014 verscheen nog een helder boek over een zeer intuïtieve techniek van communiceren met natuur “Live and Let Live. How multidimensional collaboration heals ecosystems” van Jim Conroy en Basia Alexander. Zie bijvoorbeeld www.cooperativebiobalance.org/

De voor land- en tuinbouw belangrijkste kwantum principes.

Welke kwantum principes zouden relevant kunnen zijn in akkerbouw, tuinbouw, veeteelt, bosbeheer en gewoon in tuinieren? Of om een dieper inzicht in de natuur te verkrijgen? Hier volgen de vijf belangrijkste kernprincipes om onze agrarische kennis mee te verrijken.

De golf-deeltje dualiteit. Dit basisprincipe uit de kwantumleer, dat materie zowel deeltje als golf kan zijn, is voor de landbouw van belang om de effecten van elektromagnetische velden op levende organismen te kunnen begrijpen. Het denken in golven ( en frequenties) is even logisch als het denken in deeltjes (en massa). De tastbare plant en het zichtbare dier – de deeltjes – bestaan tegelijkertijd ook uit trillingen –golven dus -. Zowel deeltjes als golven zijn een uitdrukking van de ‘totale’ plant of het ‘hele’ dier. Ze vullen elkaar aan. Naast het leveren van deeltjes aan bodem en plant en dier (zoals mest en voer) kan een boer of tuinder ook golven aanbieden, dus frequenties zoals met muziek.

Het onzekerheidsbeginsel (ook aangeduid als onbepaalbaarheid) werd geformuleerd door Werner Heisenberg, een van de eerste pioniers van de kwantumfysica. Het zei dat, hoezeer je ook je best doet, je nooit tegelijkertijd een precieze meting kunt krijgen van zowel de snelheid (of het momentum) als de positie van een deeltje. Hoe meer we ons op het ene richten, hoe onzekerder de meting van het andere wordt. Dit beginsel is van belang voor het besef dat je niet alles van de fysieke werkelijkheid met metingen kunt vastleggen. Maar ook dat de toekomst niet helemaal vastligt en de mens er dus invloed op heeft, aldus Hans Peter Dürr, voormalig hoofd van het Max Planck instituut in Duitsland.

Het waarnemers-effect gaat over de vondst dat fotonen of elektronen zich als deeltjes gedragen zodra ze worden waargenomen en als golfverschijnsel als ze niet worden waargenomen. Het waarnemen op zichzelf heeft dus blijkbaar invloed op het gedrag van fotonen en elektronen. Zou dit een basis kunnen leggen onder de ervaring dat aandacht, gedachtekracht of de liefde van groene vingers inderdaad invloed op planten of dieren kunnen hebben?

Inmiddels is verstrengeling waterdicht – ‘loophole-free’ – bewezen door Hanson&Hensen van de Universiteit van Delft (Nature, Oktober 2015). Ongeveer zo formuleert Hans-Peter Dürr wat dit betekent. “De kosmos is een heel-eenheid, oftewel alles is met alles verbonden, ook dingen en gebeurtenissen.” Schrödinger zou gezegd hebben dat verstrengeling niet één van de interessante aspecten van de kwantumtheorie was, maar hèt aspect. In 1975 noemde de theoretisch fysicus Henry Stapp het theorema van Bell ‘de meest opzienbarende ontdekking van de wetenschap.’ (In zijn theorema formuleerde Bell de onderzoeksopzet om het fenomeen verstrengeling te kunnen bewijzen of te verwerpen. Dit was de uitdaging die Hanson&Hensen in 2015 hebben beantwoord.) Ook Einsteins protégé David Bohm stelt dat de kwantummechanica laat zien dat de werkelijkheid een onverdeeld geheel is waarin alles sterk met elkaar is verbonden, waarbij gangbare beperkingen van ruimte en tijd worden overstegen. Hij brengt het idee naar voren dat er een ‘impliciete orde’ is (het verborgen, niet-waarneembare stoffelijke universum) waaruit de ‘expliciete orde’ (die we wel kunnen waarnemen) voortspruit. De visie van Bohm op de aard van de werkelijkheid leidde tot een holografische theorie van het universum. Deze theorie is door Karl Pribram en anderen gebruikt om de werking van de hersenen, het bewustzijn en de waarneming te verklaren. En ook om te kunnen begrijpen hoe de menselijke geest verbonden kan zijn met de natuurlijke omgeving.

Het principe van verstrengeling zou wellicht ook een verklaring kunnen bieden voor technieken die gewassen, akkers en veestapels op afstand behandelen, zoals ECOintention en radionica. Beide methoden werken altijd met een ‘getuige’ van een veld of een gewas, bijvoorbeeld een plattegrond. De arts Goswami ziet een mogelijke verklaring voor genezing op afstand in de non-lokaliteit van het bewustzijn.

In zijn boek ‘What is Life’ (1944) vraagt kwantumfysicus Schrödinger zich al af wat eigenlijk kenmerkend is voor leven. Kan ook een kwantumnatuurkundige daarover iets verstandigs zeggen of kunnen we dat beter maar overlaten aan biologen? Hij komt tot de conclusie dat leven niet alleen massa en energie uit zijn omgeving opzuigt, maar ook orde. Dit blijkt een zeer belangrijke ontdekking te zijn, want boeren kunnen planten en dieren ook helpen met orde oftewel met coherente informatie.

Het mag duidelijk zijn dat deze kwantumprincipes een fundamentele onderbouwing zouden kunnen bieden van nog onbegrepen verschijnselen en technieken in de land- en tuinbouw, in de bosbouw en in de natuur.